Song hành suốt cả vòng đời của người Mông chính là chiếc khèn. Có thể nói, chiếc khèn Mông là một phần linh hồn của văn hóa dân tộc Mông. Trong cộng đồng dân tộc Mông, việc diễn tấu khèn Mông thì có nhiều người biết, nhưng để có thể chế tác được khèn Mông thì không phải ai cũng làm được.
Giữ tiếng khèn Mông nơi địa đầu Tổ quốc
Mua Mí Tủa, sinh năm 1985, nhưng đã là một nghệ nhân làm khèn của đồng bào Mông ở huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Đam mê tiếng khèn từ bé, lớn lên học thổi khèn và giờ anh đã có thể tự tay làm khèn. Muốn làm được khèn hay thì trước hết phải biết thổi khèn, biết cảm thụ cung bậc của tiếng khèn thì mới làm được cái khèn tốt.
Anh Mua Mí Tủa, thôn Tìa Súng, xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn (Hà Giang)
Anh Mua Mí Tủa, thôn Tìa Súng, xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn (Hà Giang), chia sẻ: “Tiếng khèn Mông có vai trò rất quan trọng trong văn hóa tâm linh của dân tộc Mông, chính vì thế mình quyết tâm học thổi khèn bằng được. Hiện nay, nghề làm khèn đang ngày một mai một, chính vì đều này mà mình cũng quyết tâm học và trở thành nghệ nhân làm khèn trong vùng”.
Văn hóa hiện đại đang hiện diện khắp các thôn bản vùng cao, thế nhưng niềm đam mê tiếng khèn với những chàng trai Mông chưa bao giờ dứt. Khi những nghệ nhân lớn tuổi giờ đã già yếu, ít người theo nghề, thì những chàng trai trẻ ở bản Mông chính là thế hệ “tiếp lửa” cho tiếng khèn của người Mông mãi ngân vang.
Anh Ly Chừ Gìa, thôn Tìa Súng, xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn (Hà Giang)
Anh Ly Chừ Gìa, thôn Tìa Súng, xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn (Hà Giang), nói: “Để có được cái khèn tốt thì điều quan trọng nhất và cũng là khó nhất là ở khâu làm cái lá đồng, hay còn gọi là lưỡi gà, nơi phát ra âm thanh của khèn. Khi tạo lưỡi gà phải làm sao thất khít, một sợi tóc cũng không thể chui qua được”.
Nhằm giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện nói chung và văn hóa dân tộc Mông nói riêng, trong những năm qua huyện Đồng Văn đã khôi phục nhiều lễ hội truyền thống, làng nghề truyền thống gắn với phát triển du lịch. Trong đó, huyện cũng đã mở nhiều lớp truyền dậy trình diễn khèn cũng như chế tác và sản xuất khèn Mông.
Ông Phạm Quốc Lập, Trưởng Phòng văn hóa và Thông tin huyện Đồng Văn
Ông Phạm Quốc Lập, Trưởng Phòng văn hóa và Thông tin huyện Đồng Văn, cho biết: “Trên địa bàn huyện Đồng Văn còn khá nhiều nghệ nhân chế tác, sản xuất khèn Mông. Đây cũng là một trong những nội dung được Ban Chấp hành Đảng bộ huyện quan tâm và đưa và Nghị quyết. Hiện nay đã phối hợp với một số ngành liên quan, đặc biệt là với các xã để tổ chức truyền dạy cho các thế hệ trẻ học trình diễn và chế tác khèn Mông. Một số cháu cũng đã chế tác được khèn”.
Khèn trong cuộc sống của người Mông là một nhạc cụ không thể thiếu và là một phần quan trọng tạo nên nét văn hóa đặc sắc của đồng bào. Khèn Mông độc đáo bởi hình dạng, cấu tạo và chức năng tạo âm thanh của nó. Chế tác khèn cũng vô cùng độc đáo, không có quy chuẩn chung. Các nghệ nhân làm khèn đều đo bằng tay và ngắm bằng mắt để chế tác, không có nguyên tắc chung nhưng để có được cây khèn ưng ý, thổi được đúng các làn điệu dân ca Mông, cần sự khéo léo, kiên nhẫn và kinh nghiệm./.